میتوکندری ها نیروگاه های تولید انرژی درون سلول های بدن ما هستند که غذا و اکسیژن دریافتی را به انرژی به شکل ATP تبدیل می کنند. اگر شما هم خیلی با میتوکندری ها آشنا نیستید، اکنون زمان آن رسیده که آنها را خوب بشناسیم و بیشتر به فکر آنها باشیم تا سالم تر باشیم.‌ اگر در طول روز دائما احساس خستگی دارید، این مقاله به شما کمک می کند تا با بهبود عملکرد میتوکندری ها به این مساله فایق آیید.

نقش میتوکندری در ناباروری

با توجه به نقش بسیار مهم و اساسی میتوکندری بر تمام مسیرهای بیوشیمیایی، از جمله تحریک اسپرم. در واقع تحرک اسپرم به شدت وابسته به ATP تولید شده توسط فرایند فسفریلاسیون اکسیداتیو در غلاف میتوکندری است. همچنین باید در نظر داشته باشیم که میتوکندری برخلاف دیگر اندامک ها، به عنوان یک اندامک مستقل، دارای ژنوم مختص خودش است. پس با توجه به نقش و تاثیر عمیق آن در بلوغ و تحرک و فعالیت اسپرم ها، می توان گفت ژنوم میتوکندری با ناباروری در ارتباط است.

نقص در میتوكندری، سبب یکسری از اختلالات پیچیده و اغلب تهدیدات حیاتی می شود كه می تواند بر تمام ارگان ها و سیستم ها تأثیر بگذارد. در غیاب درمان معتبر و مؤثر دارویی، بیماران مبتلا به بیماری های میتوکندریایی اغلب انواع ویتامین ها و مکمل ها را مصرف می کنند.

در انسان، باروری در زنان به آرامی از سن 30 سالگی شروع به کاهش می کند و توانایی جایگزینی و بقای جنین بعد از 30 سالگی به تدریج کاهش می یابد، اما در بیش از دو سوم زنان بعد از 40 سالگی و همچنین در زنان جوان تر توانایی تخمدان ها برای تامین نیازهای تخمک (ovarian reserve) کاهش می یابد. در حالی که کاهش دفعات مقاربت یکی از دلایل است، کاهش کیفیت رویان ها ناشی از پیری تخمک به دلیل بروز بالاتر آنیوپلوئیدی اووسیت یا رحم بزرگ شده،

به عنوان علل احتمالی دخیل هستند. همچنین هنوز بحث سر این وجود دارد که کدام یک از این دو دلیل اصلی هستند، و یا اینکه شاید هر دو باهم در این رابطه به یک اندازه سهم دارند، وجود دارد. با وجود مطالعات متعدد هنوز به طور دقیق مشخص نیست چرا کیفیت عملکرد رحم و تخمک ها با افزایش سن، کاهش می یابد.

تحقیقات اخیر نشان داده اند که آسیب رادیکال اکسیژنی به میتوکندری در سلول های سوماتیک منجر به اختلال عملکرد میتوکندری به عنوان علت احتمالی پروسه پیری می شود. در ادامه، نقش احتمالی اختلال عملکرد میتوکندریایی در پیری تخمک ها و / یا رحم به عنوان علت کاهش سن باروری در زنان می پردازیم.

رشد جنین و میتوکندری

عملکرد طبیعی میتوکندری در جنین برای تولید انرژی کافی برای سنتز پروتئین میتوکندری، سنتز DNA و رشد جنین ضروری است. در سال های اخیر، DNA میتوکندری (mtDNA) به دلیل نقش ظریف آن در مرحله رشد اولیه جنین مورد توجه بوده است. میتوکندری اسپرم، حاوی mtDNA بالقوه مضر پدر است که در مرحله اولیه جنینی، از طریق مکانیسم وابسته به ubiquitin، حذف می شود. بنابراین mtDNA موجود در جنین از تخمک می آید. بنابراین، هر گونه اختلال در عملکرد میتوکندری اووسیت، می تواند اثرات مخربی بر رشد جنین داشته باشد.

پیری و اختلال در میتوکندری

ناتوانی های میتوکندری به فرآیند پیری ارتباط داده می شود. به نظر می رسد آسیب اکسیداتیو نقش مهمی در ایجاد اختلال در عملکرد میتوکندری در پیری داشته باشد. به نظر می رسد استیل ال-کارنیتین، یک ماده موجود در میتوکندری با انرژی بالا، باعث کاهش بسیاری از اختلالات سلولی مرتبط با سن می شود، که به طبع، با افزایش تولید ATP سلولی همراه است. همچنین با افزایش سن، عملکرد میتوکندری با افزایش تولید گونه های فعال اکسیژن (ROS) و رادیکال های آزاد در میتوکندری کاهش می یابد.

بیشتر از  یک محدوده غلظت از ROS، ممکن است با تغییر بیان ژنتیکی به منظور افزایش متابولیسم انرژی برای نجات سلول، پاسخ های استرس سلولی را تحریک کند. درواقع آسیب اکسیداتیو به میتوکندری که منجر به اختلال عملکرد میتوکندری می شود، علت تغییرات مرتبط با سن در سلول های سوماتیک است. بنابراین، اختلال عملکرد میتوکندری همراه با افزایش سن ممکن است نقش مهمی در کاهش سن باروری در زنان داشته باشد.

از آنجا که کاهش باروری با پیشرفت سن زنان، با اختلالات میتوکندریایی همراه است، پس می توان با به تاخیر انداختن این اختلالات میتوکندری، از کاهش باروری جلوگیری کرد.

بیماری های مرتبط با میتوکندری

اختلالات مربوط به میتوکندری می تواند باعث بیماری هایی نیز شود. بیماری های میتوکندریایی یک گروه از اختلالات هستند که ناشی از نقص در میتوکندری -اندامک ویژه ای در سلول- که تغذیه را به انرژی شیمیایی سلول تبدیل می کند.

نقش تغذیه در بهبود عملکرد میتوکندری

شما می توانید با تغذیه میتوکندری ها از مواد مغذی غنی و با ارزش، عملکرد میتوکندری ها را بهبود بخشید و نیازهای ضروری آنها را تامین نمایید. در حقیقت اختلال در عملکرد میتوکندری ها می تواند از علل اولیه بروز فرآیند پیری و عوامل ناباروری باشد. بنابراین با اصلاح اختلالات میتوکندری، می توان فرآیند پیری را به تعویق انداخت و از کاهش باروری نیز جلوگیری کرد.

عوارض میتوکندری های ناسالم

• بیماریهای قلبی
• سرطان: آسیب به DNA از اولین نشانه های سرطان است.DNA سلول های جهش یافته، درباره بدخیمی و رشد سلول های سرطانی آگاهی می دهند. در واقع سرطان یک بیماری درون سلولی است، بنابراین سلامت میتوکندری های ما، هم در پیشگیری و هم در درمان سرطان نقش مهمی دارد. کمبودهای تغذیه ای اثرات طولانی مدت بر بدن ما دارند و تصور می شود که سرطان می تواند یکی از آنها باشد. بنابراین سوپرفودها را فراموش نکنید.
• خستگی مزمن
• و همینطور بیماری های مرتبط با میتوکندری که طیف گسترده ای از بیماری ها را شامل می شود. مانند موتاسیون(جهش) در DNA.

“به یاد داشته باشید که هیچ داروی خاصی برای بهبود سلامت میتوکندری های ما طراحی نشده است. تغذیه و لایف استایل موثرترین روش برای سلامت سلولی هستند”

مواد غذایی بهبود دهنده سلامت میتوکندری

• ویتامین های گروه ب

تحقیقات نشان داده اند که هرگونه کمبود در ویتامین های گروه ب، می تواند بر عملکرد میتوکندری تاثیر گذار باشد. منابع غذایی ویتامین ب:

• جگر: جگر از منظر مواد مغذی، یکی از غنی ترین غذاها می باشد، مخصوصا سرشار از ویتامین های گروه ب، مقداری ویتامین D، کوآنزیم Q10 و آهن می باشد.
• ساردین: آیا هنوز ساردین نمی خورید؟ وقت آن است که ساردین را به عنوان یک سوپرفود وارد چرخه غذاییتان کنید. یک واحد ساردین 338 درصد نیاز شما به ویتامین B12 را تامین می کند.
• گوشت بره: بره ای که تغذیه طبیعی از چمن­زار داشته، نه تنها بسایر لذیذ است بلکه سرشار از پروتئین و اسدهای چرب مفید است. همخچنین حاوی مقادیر باور نکردنی ویتامین های گروه ب، علی الخصوص B12 B1, B2, B6, folate و بیوتین است.
• مخمرها: که می توانید آنها را به راحتی به برنامه غذاییتان اضافه کنید.

• زینک

زینک یا همان “روی” یک آنتی اکسیدان با خاصیت ضد التهابی است و باعث کاهش نشانگرهای استرس اکسیداتیو در پلاسمای سلول می گردد. منابع حاوی زینک:

• گوشت بره سرشار از اسید چرب Omega-3 و CLA است. 37 درصد نیاز به زینک در هر سروینگ تامین می کند.
• بادام هندی: 21 درصد نیاز به زنیک را در هر سروینگ تامین می کند.
• تخم کدو حلوایی: یک چهارم لیوان از آن، 17 درصد زینک مورد نیاز را تامین می نماید.

• کوآنزیم Q10

کوکیوتن را نمی توان به راحتی از منابع غذایی دریافت کرد. در واقع بدن ما آنرا می سازد، اما با افزایش سن مقدارش کاهش می یابد. استفاده از یک مکمل با کیفیت برای دریافت کافی کوکیوتن توصیه می شود. تحقیقات نشان می دهند، کمبود کوآنزیم Q10  در بیمارانی که سرطان دارند مشخص شده است. کسانی که داروهای کاهنده چربی خون استفاده می کنند بیشتر در معرض کمبود کوکیوتن هستند، به دلیل تداخل در جذب آن. بدن افراد بالای 50 سال نیز نمی تواند کوکیوتن کافی را بسازد. منابع حاوی Q10:

• تخم مرغ:100 گرم زرده تخم مرغ 52/0 میلی گرم کوکیوتن دارد.
• کره: یک سروینگ کره 70/. میلی گرم کوکیوتن دارد.
• شاه ماهی، ماهی خال مخالی و تن ماهی منابع غنی این کوآنزیم هستند. هر سروینگ این ماهی ها 12 میلی گرم کوکیوتن را تامین می کند.
• روغن زیتون طبیعی: هر 100 گرم روغن زیتون، حاوی مقادیر بالایی از کوآنزیم Q10 حدود 4/11 میلی گرم می باشد.

• منیزیم

یک ماده معدنی مهم برای سلول های ما که در تولید ATP  کمک می کند. در پایان روز میتوکندری ها به منیزیم نیاز دارند، منابع حاوی منیزیم:

• بادام: یک فنجان بادام 20 درصد نیاز به منیزیم را تامین می کند.
• اسفناج: یک فنجان اسفناج 157 میلی گرم منیزیم دارد.
• آووکادو: یک آووکادوی متوسط، حاوی 60 میلی گرم منیزیم و اسیدهای چرب مفید است.
• موز: یک موز متوسط 8 درصد نیاز بدن به منیزیم را برطرف می کند.

• سولفور

سولفور در سبزیجات خانواده کلم و غذاهای پروبیوتیک موجود است، منابع حاوی سولفور:

• کلم بروکلی
• کلم
• سیر
• پیاز

“تغذیه و لایف استایل موثرترین روش برای سلامت سلولی هستند”

نقش تغذیه در بیماری های میتوکندریایی

میتوکندری ها نیروگاه های انرژی داخل سلولی ما هستند و بدن را قادر می سازند غذا را به انرژی تبدیل کنند. .پس از آنجا که میتوکندری ها غذای مصرفی ما را به انرژی تبدیل می کنند، رژیم غذایی باید در بهبود بیماری های مرتبط با میتوکندری در ارتباط باشد.

محققان دانشگاه هلسینکی، فنلاند، دریافتند که رژیم غذایی می تواند تأثیر مهمی در بهبود بیماری های میتوکندریایی داشته باشد. این مطالعه که در EMBO Molecular Medicine منتشر شده، عنوان شده که رژیم کم کربوهیدرات سبب آسیب عضلانی در بیماران مبتلا به بیماری عضلانی میتوکندری به نام “ اُفتالموپلژی خارجی پیشرونده مزمن ” (PEO) می شود. با این حال، آسیب دائمی نبود. بیماران به سرعت بهبود یافتند و آسیب کوتاه مدت ماهیچه در نهایت منجر به بهبود مداوم قدرت عضلانی در دراز مدت شد. با این حال، قبل از تغییر رژیم غذایی به عنوان یک ابزار در استراتژی درمانی، تحقیقات بیشتری لازم است. در واقع رژیم کم کربوهیدرات می تواند به بهبود دراز مدت منجر شود، اما همچنین می تواند باعث آسیب عضلانی شود. این مشاهدات همچنین در مورد ادعای ایمنی رژیم های کم کربوهیدرات به عنوان وسیله ای برای کاهش وزن اشاره می کند.

در PEO، عضلات چشم ها تحت تاثیر قرار می گیرند، که منجر به محدودیت در حرکت چشم و پلک ها می شود. علاوه بر این، بیماران اغلب از ضعف عضلات در سینه ها یا پاها، به ویژه در طول ورزش، رنج می برند.

در بیماری نقص پرووات دهیدروژناز، اجرای یک رژیم غذایی کتوژنیک ممکن است ثبات بیوشیمیایی را فراهم کند و در زمان شیرخوارگی ممکن است پیامدهای عصبی طولانی مدت را بهبود بخشد. یک رژیم غذایی کتوژنیک نیز ممکن است در بیمارانی که دارای تشنج های غیر قابل تحمل هستند نشان داده شود. با این حال، اجرای چنین رژیم غذایی می تواند در برخی از بیماران میتوکندری زیان آور باشد. بنابراین، قبل از اجرای یک رژیم غذایی کتوژنیک در بیماران مبتلا به بیماری های میتوکندریایی، انجام یک تست برای رد کردن اختلال عملکرد اکسیداسیون اسیدهای چرب ضروری است.

چگونه به یک برنامه غذایی مناسب برای یک فرد که به بیماری میتوکندریایی مبتلاست برسیم؟

بهترین راه برای پیدا کردن اینکه آیا یک فرد مواد مغذی کافی دریافت می کند یا نه، این است که از آنها (یا والدینشان) بخواهید که یک لیستی از غذاهایی که طی 24 ساعت مصرف می کنند بنویسند. در زیر مواردی که باید در غذای بیماران میتوکندریایی رعایت شود را باهم بررسی می کنیم:

• پروتئین و کربوهیدرات

بیماران معمولا به مصرف زیاد کربوهیدرات و مصرف کمتر پروتئین نسبت به چیزی که نیاز دارند، تمایل دارند. پروتئین در عضلات ذخیره می شود و برای قدرت مورد نیاز است. پروتئین قند خون شما را با کربوهیدرات هماهنگ می کند. منابع خوب پروتئین عبارتند از:

• تخم مرغ
• شیر
• سویا
• ماست
• پنیر
• لوبیا / حبوبات
• آجیل / کره بادام زمینی
• گوشت
• ماهی

برای فردی که مبتلا به بیماری میتوکندریایی است، هر وعده غذایی (و میان وعده) باید حاوی پروتئین و کربوهیدرات پیچیده باشد. این اولین گام کوچکی است که به کربوهیدرات اجازه می دهید به درستی و به اندازه کافی به انرژی متابولیزه شود.

نگرانی دیگر میزان کالری مصرفی است؛ کالری بیش از حد، یا خیلی کم می تواند مشکل ساز باشد.

• کلسیم و ویتامین D

کلسیم و ویتامین D اغلب در پروتئین های لبنی مانند شیر، ماست و پنیر یافت می شود، اما همچنین می تواند در بروکلی و بادام نیز یافت شود. مصرف روزانه پروتئین لبنی یک راه عالی برای اطمینان از این است که شما یا فرزندتان ویتامین D و کلسیم را در رژیم غذایی روزانه دریافت می کنید. در حالی که قبلا گفته می شد که مصرف روزانه شیر برای دریافت کلسیم و ویتامین D کافی است، توصیه های امروز متفاوت است.

مقدار مورد نیاز ممکن است بر اساس سن فرد تغییر کند، اما اضافه کردن غذاهای مانند پنیر و تن ماهی به افزایش مصرف این مواد کمک خواهد کرد.

همچنین در نظر داشته باشید که کلسیم جذب نمی شود مگر اینکه شما ویتامین D کافی داشته باشید و ویتامین D فعال نمی شود مگر اینکه حداقل 10 دقیقه در معرض نور خورشید قرار گرفته باشید.

مکمل های ویتامین D و کلسیم اغلب توسط پزشکان برای بیماران مبتلا به بیماری هایی که در آن ها اختلال فعالیت میتوکندری وجود دارد تجویز می شوند و که همچنین این دو را می توان باهم در یک مولتی ویتایمن مناسب پیدا کرد.

“ویتامین D برای جذب کلسیم، و آفتاب برای فعال شدن ویتامین D مورد نیاز است”

علائم بیمارهایی که در آن ها اختلال عملکرد میتوکندری وجود دارد

گاهی در این بیماران دریافت مواد غذایی و متابولیسم آن ها با مشکل روبرو می شود که باعث علائمی در بیماران می شود، مانند خستگی، ضعف عضلانی، اختلال حرکتی، دیسفاژی (عدم توانایی بلع)، تهوع و استفراغ، آتاکسی و ریفلاکس.

دستورالعمل های غذایی

• وعده های غذایی به صورت 4-6 وعده غذای کوچک در روز
• وعده های غذایی شامل کربوهیدرات و پروتئین پیچیده در هر وعده غذایی باشد
• حفظ وزن سالم
• از بین بردن کالری های خالی
• اجتناب از گرسنگی و تشنگی برای مدت طولانی
• یک میان وعده قبل از خواب که شامل هر دو کربوهیدرات و پروتئین پیچیده باشد.

این دستورالعمل ها ممکن است دشوار باشند اما باید برای اجرای آن تلاش کرد.

کمبود انرژی برای بیمارانی که مشکلات میتوکندریایی دارند یکی از مشکلات اساسی است. بعضی روزها هست که این بیماران به یک باره دچار کمبود انرژی و علائمی که در بالا گفت می شوند، برای مقابله با این عوامل اولین گام این است که شما باید از قبل برای همچین روزی آماده باشید. همیشه یک وعده سالم و سرشار از پروتئین را در فریزر داشته باشید که در مواقع افت انرژی بتوانید فورا از آن استفاده کنید.

• چه مقدار آب برای بیماران میتوکندریایی نیاز است؟

گفتن یک مقدار واحد برای همه دشوار است، چون برای هر فرد متفاوت است. مقدار معمول توصیه شده معمولا برای این بیماران کافی نیست و باید مقدار بیشتری را مصرف کنند، البته باید به دفع آب از طریق ادرار و اسمولاریته و فشار خون هر فرد هم نگاهی داشت. که البته همه این ها به سیستم عصبی فرد بازمی گردد.

رنگ ادرار می تواند در این مورد برای شما کمک کننده باشد، رنگ ادرار تیره نشانه ایست تا مایعات بیشتر مصرف کنید. (البته بعضی از داروها باعث تغییر رنگ ادرار می شوند، و این روش همیشه صدق نمی کند.)

• چرا مصرف پروتئین اهمیت دارد؟

کودکان معمولا تمایل زیادی به مصرف کربوهیدرات دارند، اما مصرف بیش از اندازه کربوهیدرات می تواند در عملکرد میتوکندری برای تبدیل گلوکز به انرژی اختلال ایجاد کند. اما پروتئین از افزایش غلظت گلوکز جلوگیری می کند. برای کودکان معمولا استفاده از یک اونس (معادل 28 گرم) پروتئین، مانند 2 قاشق غذاخوری کره بادام زمینی و یک تخم مرغ برای تهیه میان وعده مناسب است.

• برای بزرگسالان با مشکلات حرکتی چه پیشنهاد می شود؟

بعضی از غذاها به خصوص پروتئین هایی مانند گوشت سخت هضم هستند. افزایش چربی در غذاها همچنین می تواند تحرک را کاهش دهد، بنابراین شما باید از غذاهای پروتئینی که دارای چربی زیاد هستند نیز اجتناب کنید. در رابطه با این موضوع می توانید به سخنرانی دکتر فلورِس با عنوان ” Tummy Troubles” توجه کنید.

توصیه های نهایی به بیماران میتوکندریایی

گلوسرنا (Glucerna)، مکمل مصرفی برای بیماران دیابتی، ممکن است برای بیماران میتوکندریایی نیز مفید باشد، زیرا به افزایش انرژی کمک می کند و همچنین دارای مقدار کربوهیدرات پایین تر از مکمل های مایع دیگر است. و اینکه کربوهیدرات و پروتئین را به اندازه مصرف کنید، مایعات را در طول روز به صورت مقدار کم و تعداد زیاد مصرف کنید و سعی کنید به آرامی به این نوع مصرف غذا عادت کنید.

در صورت نیاز به تنظیم تغذیه جهت افزایش سلامتی میتوکندری و کاهش بیماری های ناشی از ان مانند ناباروری و پیری با متخصص تغذیه کلینیک ساواژنوم تماس بگیرید.