موانع ژنتیکی در ازدواج

آیا جواب نامطلوب در آزمایش های پیش از ازدواج، می تواند مانع از ازدواج شود؟

ازدواج_سالم مجموعه ای از عوامل و آزمایش های مرتبط را طلب می کند. آزمایش های پیش از ازدواج٬ یکی از  مهم ترین مراحل به هنگام تصمیم گیری برای ازدواج است. این آزمایش ها اطلاعات مفیدی را در رابطه با سلامت فیزیکی همسر آینده در اختیار  فرد قرار می دهد.

انجام برخی از تست های پیش از ازدواج اجباری است و شرط اول و اصلی جاری شدن خطبه عقد ارائه برگه سلامت جسمی زوجین است. اما سوال مهم این است که آیا این آزمایش ها می توانند مانع از ازدواج شوند؟ به عبارتی دیگر اگر جواب آزمایش های قبل از ازدواج مطلوب نباشد، اجازه قانونی برای انجام عقد داده نمی شود؟

آزمایش خون قبل ازدواج

یکی از تست های اجباری و لازم برای ازدواج، آزمایش خون است. آزمایش خون پیش از ازدواج برای مواردی مانند بررسی بیماری های خونی، بیماری های مقاربتی و بیماری های ژنتیکی انجام می شود. برای اطلاعات بیشتر در مورد آزمایش خون پیش از ازدواج این مطلب را بخوانید.

شاید شما هم این اصطلاح را شنیده باشید که می گویند دو نفر خونشان به هم نمی خورد. یا اینکه چون دو نفر خونشان به هم نمی خورد، اجازه عقد به آن ها داده نشد. آیا این مطلب صحیح است؟

جالب است بدانید در واقع هیچ ارتباطی بین گروه خونی افراد و نتیجه آزمایش خون پیش از ازدواج، وجود ندارد! در واقع آزمایش خون به منظور بررسی ریسک ابتلا به بیماری های هپاتیت و تالاسمی در افراد صورت می گیرد و ارتباطی به گروه خونی دو طرف ندارد. متفاوت بودن گروه های خونی هیچ مانعی برای وصلت ایجاد نمی کند و افراد با هر گروه خونی می توانند با یکدیگر ازدواج کنند.

اما باید دقت داشت که اگر پای عواملی همچون ریسک ابتلا به تالاسمی یا بیماری های ژنتیکی در میان باشد، موضوع جدی است و ممکن است برای زوجین مشکل ساز شود. اصطلاح عامیانه نخوردن خون عروس و داماد بهم نیز در واقع اشاره به همین موضوعات دارد. برای بررسی ریسک ابتلا به تالاسمی، زوجین می بایست پیش از عقد آزمایش خون انجام دهند. اما برای پیشگیری از بیماری های ژنتیکی در فرزند آینده، باید تمام افراد قبل از ازدواج نسبت به انجام مشاوره ژنتیک اقدام کنند. خوشبختانه با استفاده از تست های غربالگری جنین در دوران بارداری و به ویژه تست ژنتیکی جنین (تست NIPT یا cell-free DNA) اغلب مشکلات شدیدی که ممکن است در جنین ایجاد شود٬ قابل تشخیص و پیشگیری خواهند بود. بنابراین لازم نیست که در زمان ازدواج نگران این قبیل موارد باشید.

آیا انجام مشاوره و آزمایش ژنتیکی قبل ازدواج اجباری است؟

انجام مشاوره ژنتیک و مشورت با پزشک متخصص پیش از عقد لازم است٬ اما لزوما بعد از مشاوره انجام تست ژنتیک اجباری نیست. متخصص ژنتیک با بررسی سابقه خانوادگی زوجین در مورد بیماری های خاص، ریسک یا خطر ابتلا به بیماری را تخمین می زند. به علاوه در اغلب موارد نیازی به انجام تست خاصی وجود نخواهد داشت. نکته مهمی که در رابطه با مشاوره ژنتیک وجود دارد٬انجام آن توسط پزشک متبحر و متخصص می باشد. از آن جایی که بسیاری از بیماری های ژنتیکی، در افراد ناقل علائم بالینی خفیفی دارند یا حتی علائمی را از خود نشان نمی دهند٬ اهمیت مشاوره در یک مرکز تخصصی بسیار بالا خواهد بود. در واقع تجربه ی مشاور متخصص در زمینه ژنتیک بالینی و به خصوص پزشکی، به تشخیص این حالت ها و علائم کمک می کند.

افزون بر این، آزمایش های ژنتیکی نیز وجود دارد که برای افراد سالم انجام می شود که قادر به بررسی موارد مختلفی از جمله وضعیت سلامت عمومی فرد، ویژگی های فیزیکی و حتی شخصیت فرد را بررسی بوده و در صورت تمایل فرد متقاضی انجام می گیرند. برای اطلاعات بیشتر این مطلب را بخوانید.

موارد مشکل ساز در فرآیند ازدواج

تالاسمی مینور/ ماژور

تالاسمی یک بیماری خونی است٬ که در آن محل ساخت سلول های خونی در بدن٬ یعنی مغز استخوان٬ دچار مشکل می شود. به عبارت دیگر هموگلوبین  در بدن به اندازه کافی ساخته نمی شود. لذا کم خونی و نقص در اکسیژن رسانی در بدن از جمله مشکلات پیش روی افراد مبتلا خواهد بود. اگر دو فرد مبتلا به تالاسمی مینور (حالت خفیف) باهم ازدواج کنند٬ به احتمال ۲۵% فرزند آن ها دچار تالاسمی ماژور (حالت شدیدتر) می شود. متاسفانه تالاسمی ماژور بیماری خطرناکی است و مشکلات زیادی را برای فرد مبتلا به همراه دارد. بنابراین بررسی شود ناقل بودن زوجین برای تالاسمی (یا مبتلا به تالاسمی مینور) امری ضروری می باشد.

اگر در آزمایش خون پیش از عقد مشخص شود که طرفین مبتلا به تالاسمی مینور می باشند، انجام آزمایشات تکمیلی به همراه مشاوره ژنتیکی برای آن ها مفید فایده است و بدین وسیله هشدارها و توصیه های لازم برای داشتن فرزند  به آن ها داده می شود.

بیماری های ژنتیکی مشکل ساز در ازدواج

در واقع همرا ه با سلول ها٬محتوای ژنتیکی یا DNA زوجین نیز به فرزندان آن ها منتقل می گردد، بنابراین اگر هر یک از زوجین حامل ژن معیوب یا ناقل مشکل ژنتیکی باشد٬ آن را به نسل بعد هم منتقل می کند. هدف اصلی آزمایشات ژنتیکی این است که وجود یا عدم وجود عوامل زمینه ساز بیماری های ارثی را بررسی و شناسایی کند.

لازم به ذکر است که لزوم انجام آزمایشت ژنتیکی برای همه افراد تعریف نشده است. به عبارت دیگر پس از انجام مشاوره، افراد دارای شرایط خاص و کافی ملزم به انجام آزمایشات ژنتیکی مرتبط هستند. مثلا:

• افرادی با نسبت فامیلی (نسبت فامیلی شامل هر گونه ازدواج فامیلی می شود. حتی نسبت بسیار دور)
• در صورتی که یکی از بستگان نزدیک دچار نوعی بیماری ارثی یا نادر باشد.
• در صورتی که یکی از طرفین مشکوک به اختلالات ژنتیکی (مانند هرگونه ناتوانی جسمی با علت مبهم، اختلال یادگیری یا بهره هوشی پایین، یا مشکوک به کیست یا توده سرطانی) است، هرچند خفیف یا تایید نشده باشد.
• در صورتی که یکی از زوجین در مراکز پرخطر مشغول به کار بوده یا هست. برای مثال افرادی که در مراکز هسته ای یا در کارخانجات مواد سمی و شیمیایی کار می کنند و در معرض جهش های ژنی و مواد سرطان زا قرار دارند.
• در صورتی که یکی از طرفین دارای بیماری مادرزادی است.

در این حالت زوجین حتما باید پس از مشاوره ژنتیک ، آزمایشات لازم را بگذرانند. در غیر این صورت، عواقب ناشی از آن می تواند منجر به تولد فرزند ناهنجار شده و خطرات جبران ناپذیری را به خود و فرزندانشان وارد کند.

آیا اگر جواب آزمایش های قبل ازدواج نامطلوب باشد، اجازه عقد داده نمی شود؟

بزرگترین پرسشی که در مورد آزمایش های پیش از ازدواج ذهن زوج های جوان را درگیر می کند٬ این است که در صورت نامطلوب بودن جواب آزمایش ها چه اتفاقی خواهد افتاد؟ آیا از لحاظ قانونی اجازه عقد صادر نمی شود؟ حتی در صورت بالابودن ریسک بیماری در فرزندان و حتی در صورت مثبت بودن جواب آزمایش اعتیاد در مورد یکی از زوجین، از لحاظ قانونی مانعی برای جاری شدن عقد وجود ندارد. اما باید توجه داشت که بزرگترین مانع، مسئولیت فرد در قبال سلامت خانواده ای است که در آینده تشکیل می دهد.

به عنوان مثال هنگامی که در سوابق یا اقوام یکی از طرفین بیماری ژنتیکی وجود داشته باشد، با انجام آزمایشات خونی می توان بررسی کرد که احتمال ابتلای فرزندش به بیماری ژنتیکی به چه میزانی خواهد بود. در صورت بالا بودن میزان این احتمال به آن ها توصیه می شود که عقد نکنند و در جهت عواقب بچه دار شدن با این شرایط به آن ها هشدار می دهند. اما اگر  به این هشدارها توجهی نشود و تست ها و آزمایش ها را طبق راهنمایی پزشک متخصص ژنتیک انجام ندهند، در صورت تولد فرزند ناهنجار (مثلا عقب مانده ذهنی)٬ زوجین بار مالی و روانی این تصمیم نادرست را یک عمر به دوش خواهند کشید.